Kilka słów wprowadzenia
Pierwszą linię kolejową otwarto na naszych ziemiach w 1842 r. Była to trasa Wrocław – Oława. Z roztoczańskiego punktu widzenia pewne znaczenie miała otwarta w 1876 roku (lub 1877 r.). kolej nadwiślańska łącząca Warszawę z Lublinem i Chełmem. 23 października 1887 r. doprowadzono do Bełżca linię ze Lwowa, właściwie była to jedynie odnoga funkcjonującej od 1884 r. trasy Jarosław – Sokal. W późniejszym okresie planowano połączenie Bełżca z Koleją Nadwiślańską, trasa miała prowadzić przez Tomaszów Lubelski. W 1901 r. linia ta została awansem zaznaczona na rosyjskiej mapie, ale w rzeczywistości do jej budowy nie doszło.
W 1914 r. powstała kolejka carska Chełm – Krasnystaw – Zamość – Obrocz – Zwierzyniec – Biłgoraj. W 1915 r. przebudowana już przez Austriaków, którzy zmienili też jej przebieg. Powstały wąskotorówki Zwierzyniec – Biłgoraj i Bełżec – Tomaszów Lubelski – Zamość – Krasnystaw – Trawniki. Także Austriacy rok później wybudowali, przecinającą Roztocze Środkowe, normalnotorową linię kolejową z Rejowca do Bełżca (odgałęzienie kolei nadwiślańskiej), a także szlak Zamość – Hrubieszów – Włodzimierz Wołyński. W tej sytuacji wąskotorówka Bełżec – Trawniki straciła znaczenie i została skasowana, pozostała jednak nadal wąskotorówka Zwierzyniec – Biłgoraj.
W 1919 r., już w wolnej Polsce, planowano zbudowanie linii Lubycza Królewska – Tomaszów Lubelski – Zamość, dotychczasowa trasa przez Bełżec miała zostać utrzymana jako linia lokalna. Projekt ten nie został zrealizowany.
Latem 1930 r. po podstawowej trasie Rejowiec – Zawada – Bełżec – Rawa Ruska kursowały trzy pary pociągów (w tym dwa relacji Warszawa – Lwów), ponadto na szlaku była jeszcze para pociągów Zamość – Zwierzyniec, oraz dwie pary pociągów Bełżec – Rawa Ruska (jeden z nich kursował jednak tylko w dni nauki szkolnej). Podróż pomiędzy Rejowcem a Bełżcem trwałą ok. 4 1/2 godziny. W 1939 r. podróż tą trasą trwała już tylko 4 godziny. W letnim rozkładzie jazdy na ten rok także odnajdziemy trzy pary pociągów, w tym jeden o charakterze przyspieszonym (ale w praktyce tylko na odcinku Lwów – Rawa Ruska).
W okresie II wojny światowej Niemcy zbudowali kolejkę Lipa – Łążek Ordynacki, później przedłużoną aż do Biłgoraja (ale na krótko). Zdjęcia z odcinka Lipa – Łążek Ordynacki, z czasów funkcjonowania kolejki, zobacz tu.
Po wojnie nowe granice Polski wymusiły budowę łącznikowego odcinka Hrebenne – Werchrata i jednocześnie likwidację odcinka Hrebenne – Rawa Ruska. W latach 90. XX w. uruchomiono go ponownie, tędy wiedzie wszak najkrótsza droga żelazna pomiędzy Warszawą a Lwowem (z przesiadką w Rawie Ruskiej). Z uwagi na dewastację wagonów na granicy połączenie z Rawą skasowano jednak w 2006 r. Przywrócono w październiku 2023 r. Na całej trasie pociąg zatrzymuje się tylko na stacji Lublin Zachodni i – co ciekawe – jedzie okrężną drogą przez Stalową Wolę. Wspólna odprawa ma miejsce na stacji Rawa Ruska.
Ważne było zbudowanie w latach 70. XX w. linii Zwierzyniec – Stalowa Wola (w miejsce starej wąskotorówki do Biłgoraja), wtedy przeprowadzono także budowę głośnej Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS).
Powracając do podstawowej linii normalnotorowej. Można wyróżnić dwie kolejowe pętle.
Duża kolejowa pętla roztoczańska obejmuje trasę: Lublin – Rejowiec – Zawada – Zwierzyniec – Hrebenne – Horyniec Zdrój – Lubaczów – Munina – Przeworsk – Leżajsk – Stalowa Wola Rozwadów – Kraśnik – Lublin, liczy 470 km.
Mała kolejowa pętla roztoczańska wykorzystuje skrót prowadzący przez Puszczę Solską ze Stalowej Woli do Zwierzyńca. Jej pełna trasa to: Lublin – Kraśnik – Stalowa Wola Rozwadów – Biłgoraj – Zwierzyniec – Zawada – Rejowiec – Lublin, 310 km.
Dla prawdziwych kolejowych koneserów wyzwaniem pozostaje pokonanie tak dużej, jak i małej pętli kolejowej. Największym utrudnieniem jest fakt, że odcinek Bełżec – Horyniec dostępny jest tylko sezonowo.
Zapraszam do kolejowej podróży na Roztocze!